Grudzień 2023 r. obfitował w korzystne dla frankowiczów orzeczenia wydane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. TSUE wydał trzy orzeczenia (dwa wyroki i postanowienie), w których potwierdził przysługujące kredytobiorcom uprawnienia i wskazał na brak podobnych uprawnień po stronie banków. 

Wyrok TSUE w sprawie C-140/22

Pierwszy z wyroków został wydany przez Trybunał Sprawiedliwości UE w dniu 7 grudnia 2023 r. w sprawie C-140/22, SM i IN. przeciwko mBank S.A., LEX nr 3635006. TSUE orzekł, odpowiadając na pytanie prejudycjalne sądu polskiego, w ww. wyroku, że:

„Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać:

– stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną;

– stoją na przeszkodzie temu, aby rekompensata żądana przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot, które zapłacił on w wykonaniu rozpatrywanej umowy, została pomniejszona o równowartość odsetek, które ta instytucja bankowa otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy.”

Powyższe dla frankowiczów oznacza przede wszystkim, że składane przez nich przed sądem oświadczenie o o świadomości skutków uznania za nieważną umowy kredytu nie może mieć żadnego wpływu na wysokość zasądzanych na ich rzecz odsetek od dochodzonych roszczeń. Do tej pory sądy rozpatrujące sprawy frankowe traktowały złożenie przez powodów oświadczenia jako moment, od którego wymagalne jest roszczenie powodów o zapłatę przez bank wszystkich świadczeń uiszczonych w wykonaniu nieważnej umowy kredytu. TSUE orzekł jednak, że taka praktyka jest niezgodna z treścią dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zdaniem Trybunału uprawnienia frankowiczów wywodzące się z ww. dyrektywy nie są uzależnione od złożenia oświadczenia przed sądem o chęci skorzystania z ochrony. To bardzo dobra wiadomość dla frankowiczów, ponieważ jednoznaczne stanowisko TSUE prawdopodobnie spowoduje, że sądy krajowe zaczną uwzględniać żądania frankowiczów o zasądzenie odsetek od dnia następnego po dniu otrzymania odmownej odpowiedzi na złożoną w banku reklamację. Opisywany wyrok być może pozwoli również na zmianę dotychczasowych wyroków wydanych w pierwszej instancji, od których frankowicze złożyli jeszcze nierozpoznane apelacje, zaskarżając zakres zasądzonych odsetek. 

Postanowienie TSUE w sprawie C-756/22

Kolejne z orzeczeń wydanych w grudniu w sprawach frankowych dotyczyło obowiązków frankowiczów w zakresie zapłaty na rzecz banku innych należności niż wypłacony kapitał kredytu. W postanowieniu z dnia 11 grudnia 2023 r. w sprawie C-756/22, Bank Millennium S.A. przeciwko ES I AS, LEX nr 3644267, TS orzekł, że: 

„art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową za nieważną w całości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki, bez których nie może ona dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.”

Trybunał Sprawiedliwości potwierdził tym samym stanowisko przedstawione w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r., C-520/21, w którym wskazał, że banki w świetle obowiązujących przepisów nie mają podstaw do domagania się od konsumentów zapłaty żadnych innych świadczeń poza zwrotem kapitału kredytu wpłaconego frankowiczom z tytułu nieważnej umowy. We wspomnianym wyroku TSUE wskazał, że wykładnia przepisów pozwalająca bankom na żądanie zapłaty przez frankowiczów innych należności na rzecz banków pozbawiłaby regulacje dyrektywy 93/13 ich odstraszającego charakteru. Mogłoby to zachęcić innych przedsiębiorców do stosowania niedozwolonych postanowień umownych zamiast ich eliminowania z umów w obawie o konsekwencje. 

Wyrok TSUE w sprawie C-28/22

W ostatnim z wydanych w grudniu wyroków w sprawach frankowych (14 grudnia 2023 r., C-28/22) TSUE odpowiedział na pytanie prejudycjalne sądu polskiego dotyczące zgłaszanego przez banki prawa zatrzymania oraz początku biegu terminu przedawnienia dla roszczeń banków o zwrot kapitału. Wskazał, że:

„Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą, w sytuacji, gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania zobowiązania umownego po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych jemu w wykonaniu tej umowy.

Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem z uwagi na zawarte w tej umowie nieuczciwe warunki termin przedawnienia roszczeń tego przedsiębiorcy wynikających z nieważności rzeczonej umowy rozpoczyna bieg dopiero od dnia, w którym staje się ona trwale bezskuteczna, podczas gdy termin przedawnienia roszczeń tego konsumenta wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze warunku powodującego tę nieważność.„

Skutki postanowienia w sprawie C-28/22 dla frankowiczów

Dotychczas banki nagminnie zgłaszały zarzut zatrzymania w procesach sądowych o ustalenie nieważności umowy kredytu. Uznanie tego zarzutu przez sąd za skutecznie zgłoszony powodowało, że sądy zasądzały na rzecz frankowiczów zapłatę wszystkich uiszczonych przez nich kwot, ale pod warunkiem zaoferowania bankom przez kredytobiorców zwrotu kwoty kapitału kredytu otrzymanego od banku. Konsekwencją takiego rozstrzygnięcia sądu było również zatrzymanie naliczania odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez bank na rzecz kredytobiorców. W rezultacie frankowicze wygrywali proces, ale znajdowali się w sytuacji, w której byli zobowiązani do zaoferowania bankowi zwrotu jednorazowo znacznych środków pieniężnych, których często nie posiadali. Ponadto pozbawiano ich świadczeń należnych im tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie. Trybunał Sprawiedliwości w wydanym wyroku wskazał, że na przeszkodzie takiej interpretacji przepisów krajowych stoją przepisy dyrektywy 93/13. 

Trybunał Sprawiedliwości zwrócił również uwagę na inne istotne zagadnienie, jakim jest rozbieżność w zakresie początku biegu terminu przedawnienia dla roszczeń banku i kredytobiorcy. W ocenie TSUE nie jest możliwe do zaakceptowania w świetle przepisów dyrektywy 93/13 stanowisko, zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia dla roszczeń frankowiczów rozpoczyna się w chwili, w której dowiedzieli się o nieuczciwym charakterze postanowień umowy kredytu powodujących ich nieważność, a dla przedsiębiorców termin ten biegnie dopiero od dnia, w którym umowa stała się trwale bezskuteczna. 

Podsumowanie orzeczeń wydanych przez TSUE

Wszystkie opisane powyżej wyroki i postanowienie potwierdzają zasadność roszczeń kierowanych przez kredytobiorców wobec banków w ostatnich latach. Sądy krajowe rozpatrujące sprawy dotyczące kredytów frankowych prezentowały do tej pory różne stanowiska w zakresie opisanych zagadnień. Dlatego wydane przez TSUE orzeczenia stanowią dobrą wiadomość dla frankowiczów i zapewniają im dodatkowe argumenty w prowadzonych przed sądami powszechnymi sporach z bankami w sprawie kredytów frankowych. 

Mając na uwadze, że omawiane orzeczenia powinny ułatwić podjęcie decyzji o wstąpieniu na drogę sądową w sprawie własnego kredytu frankowego, zachęcamy do bezpośredniego kontaktu z Kancelarią w celu dokonania analizy umowy kredytu i rozważenia wszelkich dostępnych możliwości.