Władza rodzicielska a kontakty z dzieckiem
Władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem to dwie różne kwestie. Pozbawienie jednego z rodziców władzy rodzicielskiej nie oznacza, że drugi rodzic nie będzie miał prawa czy możliwości kontaktowania się z dzieckiem. Nawet, jeśli jeden z rodziców został pozbawiony władzy rodzicielskiej, wciąż ma prawo do utrzymywania kontaktów ze swoim dzieckiem, o ile sąd nie orzekł inaczej.
Czym są kontakty z dzieckiem?
Kwestia ta została uregulowana w art. 113 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), który w sposób otwarty definiuje, czym są kontakty z dzieckiem. Wśród elementów tych wyróżniamy m.in.
- przebywanie z dzieckiem,
- bezpośrednie porozumiewanie się,
- utrzymywanie korespondencji,
- korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość.
Przebywanie z dzieckiem
Przebywanie z dzieckiem obejmuje odwiedzanie dziecka w miejscu zamieszkania, spotkania czy zabieranie dziecka w różne miejsce. Spotkania mogą mieć miejsce w miejscowości, w której mieszka dziecko, lub poza nią. Z kolei zabieranie dziecka obejmuje sytuacje, gdy dziecko opuszcza swoje stałe miejsce pobytu. Może to dotyczyć zarówno krótkich, jak i długotrwałych wyjazdów.
Bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem
Bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem oznacza sytuacje, w których dziecko ma kontakt z rodzicem osobiście. Osobiste spotkania są niezwykle ważne, ponieważ pozwalają na swobodne rozmowy i interakcje, które są kluczowe dla budowania relacji.
Utrzymywanie korespondencji
Utrzymywanie korespondencji oznacza regularny, stały kontakt poprzez wymianę listów.
Porozumiewanie się na odległość
Porozumiewanie się na odległość to korzystanie z różnych środków, takich jak telefon, e-maile czy komunikatory. Choć te formy umożliwiają szybki i łatwy kontakt, to nie zastępują one bezpośredniej styczności. Nawet jeśli rozmowy przez telefon czy komunikatory są skuteczne, nie tworzą tego samego rodzaju relacji jak spotkania twarzą w twarz.
Kto jest uprawniony i zobowiązany do kontaktu z dzieckiem?
Rodzice według KRO
Zgodnie z art. 113 § 1 KRO, rodzicami są matka i ojciec w rozumieniu przepisów prawa. Obejmuje to naturalne rodzicielstwo oraz przysposobienie.
Rodzice niepełnosprawni
Według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w najlepszym interesie dziecka leży utrzymywanie kontaktów z obojgiem rodziców, niezależnie od ich stanu zdrowia. Rolą sądów krajowych jest przewidywanie środków przystosowanych do szczególnych okoliczności sprawy w taki sposób, aby umożliwić niepełnosprawnemu rodzicowi realizowanie kontaktów z dzieckiem.
Niezależność kontaktów od władzy rodzicielskiej
Prawo do kontaktów z dzieckiem nie jest uzależnione od posiadania władzy rodzicielskiej. Zarówno rodzice, którzy posiadają tę władzę, jak i ci, którzy jej nie mają, mają prawo do kontaktu z dzieckiem. To oznacza, że każde dziecko powinno mieć możliwość utrzymywania relacji z obojgiem rodziców, niezależnie od ich sytuacji prawnej.
Czas trwania kontaktów
Przepisy prawa nie określają czasu trwania kontaktów. To prowadzi do wielu dyskusji na temat ich trwałości. Kontakty mogą więc trwać także po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Dobro dziecka powinno być zawsze najważniejszym kryterium dla określenia wszystkich kwestii związanych z kontaktem z dzieckiem, również w zakresie czasu jego trwania.
Władza rodzicielska
Zgodnie z art. 107 § 1 KRO, sąd może ustalić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej oraz utrzymywania kontaktów z dzieckiem w sytuacji, gdy:
- rodzice pozostają w rozłączeniu,
- obojgu rodzicom przysługuje władza rodzicielska.
Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej
Zgodnie z brzmieniem art. 107 KRO sąd może:
1) pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom albo
2) powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.
Pisemne porozumienie rodziców o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej
Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, pod warunkiem, że jest to zgodne z dobrem dziecka, a rodzice zawrą pisemne porozumienie dotyczące utrzymywania kontaktów z dzieckiem, a sąd nabierze przekonania, że faktycznie będą je realizować. Gdy rodzice nie mogą dojść do porozumienia w sprawie kontaktów z dzieckiem, decyzję podejmuje sąd opiekuńczy.
Przebywanie dziecka u jednego z rodziców
Zgodnie z art. 113(1) § 1 KRO, jeśli dziecko stale przebywa z jednym rodzicem, nie oznacza to, że ten rodzic ma wyłączne prawo do decydowania o kontaktach z drugim rodzicem. Rodzice powinni wspólnie ustalić sposób, w jaki będą utrzymywać kontakty, zawsze kierując się dobrem dziecka.
Piecza zastępcza a kontakty dziecka z rodzicami
Jeśli dziecko nie mieszka z żadnym z rodziców i przebywa w pieczy zastępczej, rodzice nadal mają prawo do kontaktów. Zasady tych kontaktów powinny być ustalane wspólnie z dzieckiem, przy uwzględnieniu jego woli. Jeśli rodzice nie mogą osiągnąć porozumienia, decyzję podejmuje sąd. W szczególnych przypadkach, kiedy dobro dziecka jest zagrożone, sąd może ograniczyć lub całkowicie zakazać kontaktów z rodzicami.
Konflikt rodziców a kontakty z dzieckiem
Gdy rodzice są skonfliktowani, pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu może powodować dalsze spory. Zazwyczaj nie są oni w stanie dojść do porozumienia w żadnej ważnej kwestii dotyczącej dziecka. W takich sytuacjach optymalne wydaje się powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z nich. Sąd powinien równocześnie ustalić, w jakim zakresie drugi rodzic będzie mógł angażować się w życie dziecka.
Sytuacja wydaje się prostsza, gdy jeden z rodziców jest bardziej zaangażowany w opiekę nad dzieckiem. Jeśli rodzic ma również lepsze umiejętności wychowawcze, powierzenie mu władzy rodzicielskiej wydaje się najlepszym rozwiązaniem szczególnie, że dziecko może być z nim bardziej emocjonalnie związane. Niemniej jednak drugi rodzic powinien nadal mieć prawo do udziału w ważnych decyzjach dotyczących dziecka.
Trudności zaczynają się, gdy oboje rodzice są równie zaangażowani w wychowywanie dziecka i mają podobne umiejętności w tym zakresie. Dziecko może być mocno związane emocjonalnie z każdym z nich. Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest dojście do porozumienia przez rodziców. Jednak w przypadku silnego konfliktu współpraca między rodzicami jest trudna. Wówczas sąd często pozostawia pełną władzę obojgu rodzicom, równocześnie ustalając miejsce pobytu dziecka oraz kontakty z drugim rodzicem.
Ingerencja sądu w wykonywanie kontaktów z dzieckiem
Artykuł 113(2) KRO przewiduje możliwość podjęcia przez sąd ingerencji w zasady utrzymywania kontaktów rodziców z dzieckiem i wydać rozstrzygnięcie ograniczające te kontakty, w tym:
- zakaz spotykania się z dzieckiem,
- zakaz zabierania dziecka poza jego stałe miejsce pobytu,
- zezwolenie na spotkania tylko w obecności drugiego rodzica lub wskazanej przez sąd osoby,
- ograniczenie kontaktów do określonych form komunikacji, na przykład do tylko rozmów telefonicznych,
- zakaz porozumiewania się na odległość.
Ograniczenia co do jednego lub obojga rodziców
Sąd może ograniczyć kontakty zarówno jednemu, jak i obojgu rodzicom. Dzieje się tak głównie wtedy, gdy dziecko przebywa w rodzinie zastępczej. Taka decyzja ma służyć ochronie dziecka i stworzeniu mu stabilnych warunków do rozwoju. Naczelną zasadą, jaką powinien kierować się sąd, jest dbanie o dobro dziecka.
Sąd nie jest ograniczony co do liczby ustanawianych zakazów – może równocześnie zakazać zabierania dziecka poza miejsce pobytu, ale zezwolić na spotkania czy kontakt telefoniczny. Bardzo ważne jest, aby ograniczenia były wyraźnie określone, aby nie powodowały powstawania dalszych konfliktów między rodzicami.
Zakaz utrzymywania kontaktów
Ograniczenie kontaktów rodzica z dzieckiem nie jest najsurowszym narzędziem w rękach sądu. Może on bowiem wydać zakaz utrzymywania kontaktów, gdy te poważnie zagrażają dobru dziecka lub je naruszają. Kompetencję sądu do takiego działania daje art. 113 (3) KRO. Bardzo ważne jest, aby zagrożenie to miało charakter poważny. Sąd jest zobowiązany do podjęcia interwencji, gdy zdrowie lub życie dziecka są w niebezpieczeństwie bądź gdy kontakty z rodzicami powodują, że dziecko przebywa w szkodliwych warunkach. Podobnie jak w przypadku ograniczenia kontaktów, tak w przypadku wydawania orzeczenia o zakazie ich utrzymywania, sąd może objąć tym zakazem jednego bądź oboje rodziców.
Naganne zachowanie rodziców
Przesłanką do zakazania kontaktów z dzieckiem może być nawracające i umyślne naganne zachowanie jednego z rodziców, które wpływa negatywnie na bezpieczeństwo i emocjonalny rozwój dziecka.
Czas trwania zakazu
Kiedy sąd decyduje o wprowadzeniu zakazu utrzymywania kontaktów z dzieckiem, rodzi się pytanie, czy powinien jednocześnie określić czas trwania tego zakazu. Wydaje się, że lepszym rozwiązaniem byłoby nieustalanie takiego terminu. Udzielanie zakazu na konkretny okres, na przykład na rok, może prowadzić do niepotrzebnych komplikacji. Po upływie tego czasu, jeśli nadal będą podstawy do zakazu, konieczne byłoby ponowne wszczęcie postępowania, co generowałoby dodatkowe problemy. Z drugiej strony, mogą zdarzyć się sytuacje, w których przed upływem ustalonego terminu zmienią się okoliczności, a podstawy do zakazu przestaną istnieć. W takim przypadku sąd powinien mieć możliwość uchylenia zakazu, zanim termin ten upłynie. Dlatego też określanie czasu trwania zakazu z góry nie wydaje się praktyczne. Sądy, zawsze kierując się dobrem dziecka, mają prawo do zmiany wydanych wcześniej orzeczeń dotyczących kontaktów w dowolnym momencie.
Przekonania religijne rodziców
Właściwe wychowanie dzieci i przekazywanie im przekonań religijnych przez rodziców to temat budzący wiele kontrowersji. Szczególnie trudne jest ustalenie, czy propagowanie tych przekonań przez jednego z rodziców może stanowić podstawę do ograniczenia lub zakazu kontaktów z dzieckiem. Sprawą tą zajmował się Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC), który w wyroku z 12 lutego 2013 roku (skarga nr 29617/07, Vojnity p. Węgrom) zaznaczył, że rodzice mają prawo do przedstawienia swoich przekonań religijnych dzieciom.
Kluczowym czynnikiem w tej kwestii jest to, jaki wpływ te przekonania mają na dziecko. Jeżeli przekazywane wartości w sposób negatywny oddziałują na rozwój dziecka lub zagrażają jego dobru, sąd może podjąć decyzję o ograniczeniu lub zakazaniu kontaktów. Wprowadzenie ewentualnych ograniczeń wynikających z religijnych przekonań rodziców jest złożoną sprawą. Sąd powinien zawsze kierować się dobrem dziecka. Warto uwzględnić, że każdy przypadek jest inny, a decyzje powinny być podejmowane na podstawie indywidualnych okoliczności.
Czy rodzic może samodzielnie zrezygnować z kontaktu z dzieckiem?
W literaturze prawniczej pojawia się stanowisko, że w wyjątkowych okolicznościach rodzic może samodzielnie zdecydować, że jego kontakt z dzieckiem może mieć negatywne skutki. Niezależnie od tego, wciąż może być emocjonalnie związany z dzieckiem i wykazywać chęć realizacji swoich uprawnień rodzicielskich, które nie wymagają osobistej obecności.
Jednak ta interpretacja budzi pewne wątpliwości, zwłaszcza w kontekście przepisów Kodeksu rodzinnego. Artykuł 113 § 1 KRO jasno określa, że rodzice mają obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Pojawia się więc istotne pytanie: czy rodzic ma prawo samodzielnie zrezygnować z tego obowiązku?
Wydaje się, że z uwagi na wagę utrzymywania przez rodziców kontaktów z dzieckiem ich wpływ na poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji dziecka, nie powinny mieć miejsca sytuacje, w których rodzic samodzielnie decyduje o zaprzestaniu utrzymywania kontaktów z dzieckiem.
Podsumowanie
Władza rodzicielska i prawo do kontaktów to dwa różne zagadnienia. Ważne jest, aby rodzice zrozumieli, że pozbawienie jednego z nich władzy rodzicielskiej nie oznacza, że drugi rodzic nie ma prawa do utrzymywania relacji z dzieckiem. Jeśli sąd nie zdecyduje inaczej, oboje rodziców ma prawo utrzymywać kontakty z dzieckiem.
Kodeks rodzinny definiuje, czym one są, wskazując na kilka kluczowych elementów. Przebywanie z dzieckiem, osobiste porozumiewanie się, wymiana listów i korzystanie z nowoczesnych środków komunikacji to bardzo ważne aspekty budowania relacji rodzinnych.
W sytuacji konfliktu między rodzicami sąd często decyduje o powierzeniu władzy rodzicielskiej jednemu z nich. Powinien się przy tym kierować dobrem dziecka. Takie rozwiązanie wymaga bardzo precyzyjnego określenia utrzymywania kontaktu z dzieckiem przez drugiego rodzica. Podobnie wygląda kwestia wprowadzania przez sąd ograniczeń bądź zakazów utrzymywania kontaktu z dzieckiem.
Chociaż rozstania bywają bardzo ciężkie, a emocje z nimi związane – bardzo silne, to rozwodzący się małżonkowie, którzy posiadają dzieci, nie powinni zapominać, że pomimo wszelkich trudności czy nawet wzajemnej niechęci, dobro dziecka jest tym, co nigdy nie powinno ucierpień na skutek ich decyzji o rozstaniu.
Jeśli chcesz uzyskać poradę co do władzy rodzicielskiej bądź kontaktów z dzieckiem – zapraszam do kontaktu!
