W dniu 16 lutego 2023 roku rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Anthony Michael Collins wydał opinię w sprawie rozpatrywanej przed TSUE na skutek zgłoszenia pytania prawnego przez Sąd Rejonowy rozpatrujący roszczenia związane z umową kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego (CHF). Treścią zapytania prawnego było ustalenie czy Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, pewności prawa i proporcjonalności stoją na przeszkodzie wykładni przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez konsumenta i bank jest nieważna w całości, strony są uprawnione do dochodzenia od siebie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych, które spełniły na podstawie tej umowy, oraz zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.
Pod tym skomplikowanym sformułowaniem kryje się m.in. pytanie o to czy banki mają prawo dochodzić od frankowiczów roszczeń z tytułu bezumownego korzystania z kapitału kredytu.
Wydana opinia nie jest wiążąca dla sędziów Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, aczkolwiek dotychczasowa praktyka pokazuje, że TSUE zwykle orzeka zgodnie z przedstawionymi opiniami.
Opisane zagadnienie było przedmiotem naszych rozważań we wpisach zatytułowanych „Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału – czy jest zasadne?” oraz „Unieważnienie umowy kredytu Santander Consumer Bank S.A.; Oddalone roszczenie banku o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału”.
Jakie roszczenia przysługują frankowiczom z tytułu bezumownego korzystania z kapitału przez bank?
W ocenie rzecznika generalnego TSUE dyrektywa 93/13 nie stoi na przeszkodzie przepisom prawa krajowego, na podstawie których konsumentowi ułatwia się dochodzenie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego oraz zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Dyrektywa 93/13 nie określa skutków stwierdzenia nieważności umowy z konsumentem po usunięciu z niej nieuczciwych warunków umownych. Dlatego określenie tych skutków jest zadaniem państwa członkowskiego i jego prawodawstwa uwzględniającego prawo Unii Europejskiej. W swojej opinii rzecznik nie rozstrzygnął (nie był do tego również uprawniony) czy roszczenia konsumentów wykraczające poza zwrot świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy powinny być przez polskie sądy uznawane za zasadne. TSUE nie jest uprawniony do interpretowania polskiego kodeksu cywilnego, dlatego zadaniem polskich sądów powszechnych jest weryfikowanie czy w konkretnej sytuacji uznanie roszczeń frankowiczów wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy nie będzie stanowiło nadużycia prawa. W ocenie rzecznika generalnego Dyrektywa 93/13 nie stoi temu jednak na przeszkodzie i nie ogranicza polskich sądów powszechnych w zakresie rozpatrywania takich roszczeń.
Istotnym w ocenie rzecznika jest również zapobiegnięcie sytuacji, w której konsumenci przy rozważaniu zasadności wytoczenia powództwa przeciwko bankowi nie mają wiedzy jakiej wysokości roszczeń ze strony banku mogą się spodziewać. Brak wiedzy o ewentualnych kosztach, które będą musieli ponieść w wyniku stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego może powodować, że konsumenci nie będą skłonni skorzystać z ochrony przysługującej im na podstawie dyrektywy 93/13.
Cele Dyrektywy 93/13
Rzecznik generalny TSUE uzasadnił swoje stanowisko celem dyrektywy 93/13, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentom. Uznanie warunków umowy za nieuczciwe skutkuje koniecznością przywrócenia sytuacji faktycznej i prawnej konsumenta do sytuacji, w jakiej znajdowałby się gdyby warunki te nie zostały zawarte w umowie. Dlatego sposób wykładni dyrektywy 93/13 w kontekście możliwości dochodzenia roszczeń powinien zachęcać konsumentów do wykonywania przysługujących im praw oraz zniechęcać banki do wprowadzania do umów nieuczciwych warunków.
Jakie roszczenia przysługują bankom z tytułu bezumownego korzystania z kapitału przez frankowiczów?
Wskazując jako podstawę cel odstraszający dla stosowania przez banki nieuczciwych warunków umownych rzecznik generalny w swojej opinii rekomenduje TSUE orzeczenie, że banki nie mogą dochodzić względem konsumenta roszczeń za korzystanie z kapitału kredytu i odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Uzasadnienie dla wskazanego poglądu stanowi fakt, że uznanie umów kredytu hipotecznego za nieważne jest konsekwencją stosowania przez banki nieuczciwych warunków umownych, dlatego jako przedsiębiorcy nie mogą czerpać z tego korzyści poprzez możliwość dochodzenie roszczeń tytułem korzystania z kapitału kredytu przez konsumentów. W tym przypadku tylko dokonanie takiej wykładni ograniczy ryzyko wystąpienia sytuacji, w której stosowanie nieuczciwych warunków umownych będzie dla banków opłacalne.
W ocenie rzecznika generalnego dopuszczenie możliwości „dochodzenia przez banki od konsumentów roszczeń wykraczających poza zwrot kapitału kredytu, powiększonego o odsetki ustawowe za opóźnienie, w szczególności zaś wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu, pozbawiłoby dyrektywę 93/13 jej skuteczności (effet utile) i doprowadziło do rezultatu niezgodnego z przyświecającymi jej celami.”
Jaki wpływ na Twoją sytuację, jako frankowicza, ma wydana opinia?
Jak już wspomniałam na początku wpisu, opinia rzecznika generalnego TSUE nie jest wiążąca dla Trybunału. Jednak przedstawiony w niej kierunek rozpatrywania zagadnienia roszczeń banków z tytułu bezumownego korzystania z kapitału kredytu przez frankowiczów ma szansę zostać podzielony przez TSUE, a później przyjąć się również w orzecznictwie polskich sądów. Opisany sposób zapatrywania się na to zagadnienie może stanowić wskazówkę dla kredytobiorców rozważających wystąpienie z powództwem przeciwko bankowi w celu ochrony swoich praw i obawiających się ewentualnych konsekwencji po uznaniu przez sąd umowy kredytu za nieważną i tym samym wygraniu sprawy przeciwko bankowi.
Z uwagi na treść opinii rzecznika kwestia roszczeń frankowiczów przeciwko bankom wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych na podstawie nieważnej umowy kredytu nadal pozostaje otwarta. Orzeczenie TSUE, a następnie orzecznictwo polskich sądów powszechnych najprawdopodobniej w najbliższym czasie wskaże kierunek rozpatrywania tego typu spraw.
Powyższy wpis nie stanowi porady prawnej w indywidualnych przypadkach. Jeżeli zastanawiasz się czy w Twojej sprawie możliwe jest wystąpienie przez bank z roszczeniami z tytułu bezumownego korzystania z kapitału kredytu i jak ewentualnie postępować w sytuacji, gdy już się to stało, to zachęcamy do bezpośredniego kontaktu z kancelarią.
