Mieszkanie po rozwodzie – czy konieczny jest podział?

Przepisy zawarte w art. 58 § 2–4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) mają na celu m.in. uregulowanie kwestii związanych z mieszkaniem wspólnie zajmowanym przez małżonków po rozwodzie. Ich głównym zadaniem jest minimalizowanie sporów między rozwiedzionymi małżonkami, które mogą odbić się zarówno na nich, jak i na ich dzieciach.

Przepisy te regulują, jak małżonkowie mają korzystać ze wspólnego mieszkania po rozwodzie. Wskazują również na możliwość jego podziału, eksmisji jednego z małżonków lub przyznania mieszkania jednej ze stron. Sąd w takich przypadkach kieruje się w szczególności potrzebami dzieci oraz tego z małżonków, któremu powierzono władzę rodzicielską.

Orzeczenie sądu o sposobie korzystania z mieszkania

Przepisy prawa określają wspólne mieszkanie nie tylko jako lokal będący własnością lub użytkowany przez małżonków, ale także jako dowolną przestrzeń, w której oboje zamieszkują w momencie rozwodu. Innymi słowy, kluczowe jest nie tyle posiadanie tytułu prawnego do lokalu, co faktyczne wspólne użytkowanie mieszkania przez małżonków.

Nie ma znaczenia, czy jeden z małżonków czasowo przebywa poza mieszkaniem z powodu delegacji służbowej, pobytu w zakładzie leczniczym, czy odbywania służby wojskowej. Istotne jest jedynie, czy przestrzeń pozostaje wspólnie zajmowana jako centrum życiowe małżonków.

Rozdzielenie pomieszczeń

Najczęstszym rozwiązaniem stosowanym przez sądy jest przydzielenie każdemu z małżonków odrębnych pomieszczeń w mieszkaniu, z których będą korzystać wyłącznie oni. Podział taki ma charakter tymczasowy i dotyczy tylko okresu, w którym oboje będą jeszcze zamieszkiwać w tym samym lokalu.

Sąd bierze pod uwagę potrzeby każdego z małżonków oraz innych osób zamieszkujących wspólnie, na przykład dzieci, decydując o najbardziej odpowiednim podziale mieszkania. Oprócz przydziału pomieszczeń do wyłącznego użytku sąd określa również, które części wspólne (np. kuchnia, łazienka) będą dostępne dla obu stron.

Nakazy i zakazy dotyczące korzystania z mieszkania

W niektórych przypadkach sąd może wydać nakazy lub zakazy dotyczące korzystania z mieszkania, zwłaszcza jeśli nie ma możliwości przydzielenia odrębnych pomieszczeń dla każdego z małżonków. Takie rozstrzygnięcia są szczególnie istotne, gdy mieszkanie jest na tyle małe, że podział na osobne części jest niemożliwy.

Czasami sąd może również zakazać wprowadzania do wspólnego mieszkania osób trzecich, aby zabezpieczyć jednego z małżonków przed ewentualną samowolą drugiego.

Eksmisja

Zgodnie z wytycznymi Sądu Najwyższego (SN) z 1978 roku (teza VI, teza X pkt 1 lit. d), eksmisja jednego z małżonków może być orzeczona tylko w wyjątkowych przypadkach. Sąd orzeka eksmisję, gdy rażąco naganne postępowanie jednego z małżonków uniemożliwia dalsze wspólne zamieszkiwanie stron. Czym jest rażące naganne zachowanie? To zachowanie, które może oznaczać stosowanie przemocy, notoryczne nadużywanie alkoholu, niszczenie mienia wspólnego czy też uporczywe zakłócanie spokoju domowego.

Małżonek może żądać eksmisji drugiej strony w zasadzie z każdego wspólnie zajmowanego mieszkania. Dotyczy to zarówno mieszkań będących wspólną własnością, jak i objętych wspólnym prawem najmu.

Według Sądu Najwyższego, eksmisja w sprawach rozwodowych nie jest uzależniona od tytułu prawnego do mieszkania, ale od zachowania małżonka. Podkreślił przy tym, że w przypadku zagrożenia dóbr osobistych, ochrona tych dóbr ma pierwszeństwo przed ochroną interesów majątkowych.

Orzeczenie eksmisji skutkuje utratą prawa do wspólnego zamieszkiwania, choć nie pozbawia eksmitowanego małżonka prawa do podziału majątku wspólnego. Oznacza to, że fakt eksmisji sam w sobie nie rozstrzyga o podziale wspólnego mieszkania w przyszłości.

Warto zaznaczyć, że jeśli eksmisja nie została orzeczona w wyroku rozwodowym, to każdy z rozwiedzionych małżonków może ubiegać się o nią później.

Orzekając eksmisję, sąd może także ustalić, czy osoba eksmitowana ma prawo do lokalu socjalnego. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego spoczywa na gminie, a sąd z urzędu bada, czy zachodzą ku temu przesłanki. Jest to szczególnie istotne, gdy eksmisja dotyczy osób w trudnej sytuacji materialnej lub rodzinnej. W przypadkach dotyczących przemocy domowej przepisy wyraźnie przewidują możliwość wykonania wyroku eksmisyjnego bez konieczności zapewnienia lokalu zastępczego.

Podział mieszkania po rozwodzie

Rozstrzygnięcie sądu w sprawie podziału mieszkania wymaga zgodnego wniosku stron. Każde z takich rozstrzygnięć prowadzi do zmiany dotychczasowych stosunków prawnych, co wymaga od małżonków pełnej świadomości konsekwencji prawnych ich decyzji. Ważne jest, aby sąd pouczył małżonków o skutkach prawnych ich zgodnego wniosku.

W procesie podziału mieszkania kluczowe jest określenie, jakie części mieszkania przypadną każdemu z małżonków oraz jakie prace remontowe będą się z nim wiązać. Wszelkie ustalenia powinny być zgodne i jasno określone przez obie strony.

Sąd ocenia możliwość podziału mieszkania po rozwodzie zarówno w sensie fizycznym, jak i prawnym, zgodnie z zasadami obowiązującymi przy podziale majątku wspólnego. Niezbędne mogą być także zgody innych podmiotów, takich jak właściciel budynku, w przypadku mieszkań wynajmowanych, czy spółdzielnia, w przypadku mieszkań spółdzielczych. W sytuacjach, gdy planowana przebudowa mieszkania jest konieczna, sąd powinien upewnić się, że uzyskano wszelkie wymagane zgody i pozwolenia.

Przyznanie prawa do mieszkania po rozwodzie

Przepisy prawa nie wykluczają przyznania prawa do mieszkania po rozwodzie jednemu z małżonków, przy czym wymaga to zgody obojga małżonków.

Prawa osób trzecich i zameldowanie w mieszkaniu po rozwodzie

Orzeczenie sądu o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania nie może naruszać praw osób trzecich, które zamieszkują w tym lokalu. Dlatego sąd, rozpatrując sprawę, powinien wysłuchać również osób trzecich, jeśli ich prawa mogą być dotknięte przez wydane orzeczenie.

Odstąpienie od orzeczenia o sposobie korzystania z mieszkania po rozwodzie, w tym o jego podziale

W przypadku przyjęcia takiego rozwiązania, w wyroku rozwodowym sąd nadmienia, że nie orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania. Orzeczenie takie może z zostać zaskarżone.

Zmiana orzeczenia

Warto pamiętać, że prawomocne orzeczenie o sposobie korzystania z mieszkania po rozwodzie może zostać zmienione, jeśli pojawią się nowe okoliczności, które to uzasadniają. Wówczas, każdy z małżonków może wystąpić do sądu o wydanie orzeczenia w tej kwestii, a sprawa toczy się w postępowaniu nieprocesowym.

Podsumowanie

Ustalenie zasad korzystania ze wspólnego mieszkania po rozwodzie jest trudnym zadaniem dla sądu, który powinien brać pod uwagę sytuację rodzinną małżonków, a przede wszystkim okoliczność, czy mają oni dzieci. Co do zasady, to ich dobrem powinno być podyktowane rozstrzygnięcie, które zapadnie w sprawie. Najbardziej optymalną opcją jest uzgodnienie z małżonków, kto pozostanie w mieszkaniu, a kto się wyprowadzi. Może być to wstęp do ustaleń dotyczących podziału majątku wspólnego stron, który odbywa się z reguły już po orzeczeniu przez sąd rozwodu. Istotne jest to, aby w miarę możliwości małżonkowie polubownie rozwiązali kwestie mieszkania -w negocjacjach tych może pomóc adwokat.