Kiedy możliwe jest skreślenie obiektu z rejestru zabytków?

Zabytki wpisane do rejestru objęte są szczególnym reżimem ochrony. Uznaje się, że taki status ma charakter trwały, co w praktyce oznacza konieczność zachowania obiektu dla przyszłych pokoleń. Jednak ustawodawca przewidział wyjątki od tej zasady – przypadki, gdy obiekt utracił cechy świadczące o jego wartości lub gdy nowe ustalenia naukowe podważają zasadność jego dalszej ochrony. W takich sytuacjach zastosowanie znajduje art. 13 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, który stanowi podstawę do wykreślenia zabytku z rejestru.

Kiedy można skreślić obiekt z rejestru zabytków?

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytek może zostać wykreślony z rejestru, jeżeli:

1. Został zniszczony w takim stopniu, że utracił swoje wartości zabytkowe (czyli historyczne, artystyczne lub naukowe), lub
2. Nie potwierdzają się przesłanki wpisu w świetle aktualnych ustaleń naukowych.

W praktyce oznacza to, że ochrona zabytków nie może być utrzymywana dla obiektów, które już nie posiadają walorów, które kiedyś zadecydowały o ich szczególnym statusie. Nie wystarczy więc, że budynek ma długą historię – musi także realnie zachowywać substancję zabytkową, czyli oryginalne cechy i elementy, które czynią go cennym dziedzictwem kulturowym.

Przykład zastosowania art. 13 – obiekt w stanie ruiny

W jednej z prowadzonych przez kancelarię spraw, zebrany materiał dowodowy – w tym ekspertyza rzeczoznawcy, dokumentacja fotograficzna oraz ustalenia organów nadzoru – jednoznacznie potwierdziły postępującą, wieloletnią degradację budynku wpisanego do rejestru zabytków.

Obiekt od dłuższego czasu pozostawał nieużytkowany i niezabezpieczony, co sprzyjało jego dalszemu niszczeniu. Seria pożarów oraz brak podstawowych działań ochronnych doprowadziły do niemal całkowitego zniszczenia budynku. Znacznemu uszkodzeniu uległy kluczowe elementy konstrukcyjne, w tym dach, elewacje oraz ściany nośne.

W efekcie organy nadzory zakwalifikowały obiekt jako ruinę, stwarzającą realne zagrożenie dla otoczenia. Stan techniczny budynku został oceniony jako „katastrofalny”.

Co więcej, analiza aktualnych ustaleń naukowych nie potwierdziła już pierwotnych wartości historycznych i artystycznych. Obiekt został niegdyś wpisany do rejestru jako przykład typowego budownictwa miejskiego z końca XIX wieku. Dziś jednak, wobec braku unikalnych cech i całkowitej utraty substancji, nie sposób bronić zasadności jego dalszej ochrony.

Z tego względu wystąpiliśmy do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z wnioskiem o skreślenie zabytku z rejestru zabytków.

Stanowisko orzecznictwa i praktyka 

Zarówno doktryna, jak i orzecznictwo sądów administracyjnych (w tym Naczelnego Sądu Administracyjnego) wskazują, że ochrona zabytków ma sens tylko wtedy, gdy realnie przyczynia się do zachowania wartości kulturowych. Jeśli obiekt uległ całkowitemu rozkładowi, nie posiada już integralnej struktury ani cech świadczących o jego wyjątkowości – wpis do rejestru traci uzasadnienie. Ochrona zabytku nie jest celem samym w sobie, lecz narzędziem służącym do zabezpieczenia dziedzictwa narodowego.

Wykreślenie z rejestru – skutki praktyczne i administracyjne

Decyzja o wykreśleniu obiektu z rejestru zabytków ma realne skutki – nie jest tylko formalnością. Przede wszystkim usuwa ograniczenia związane z ochroną konserwatorską, dzięki czemu właściciel może swobodnie planować inwestycje, remonty, a nawet rozbiórkę budynku.

W praktyce daje to większe możliwości zagospodarowania terenu, a także ułatwia realizację ważnych zadań publicznych, takich jak poprawa bezpieczeństwa, uporządkowanie przestrzeni miejskiej czy rozbudowa infrastruktury.

Kancelaria z doświadczeniem w sprawach przed Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Nasza kancelaria adwokacka zajmuje się prowadzeniem spraw dotyczących skreślenia zabytków z rejestru zabytków przed Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Reprezentujemy właścicieli nieruchomości wpisanych do rejestru, pomagamy w przygotowaniu wniosków, zbieramy potrzebne dokumenty i ekspertyzy, a także prowadzimy korespondencję z urzędami.

Sprawy związane z ochroną zabytków często są skomplikowane – łączą się z przepisami budowlanymi i planistycznymi. Dlatego zapewniamy naszym klientom jasne i skuteczne wsparcie prawne na każdym etapie postępowania.

Mamy doświadczenie w pracy z urzędami, znamy obowiązujące przepisy, orzecznictwo i procedury. Dzięki temu skutecznie pomagamy naszym klientom w nawet najbardziej złożonych sprawach.

Podsumowanie

Skreślenie obiektu z rejestru zabytków na podstawie art. 13 ustawy jest wyjątkową, ale uzasadnioną procedurą – wtedy, gdy zabytek przestaje być nośnikiem wartości, które uzasadniały jego ochronę. Dzięki temu mechanizmowi prawo pozwala zachować rozsądną równowagę między potrzebą ochrony dziedzictwa kulturowego a bezpieczeństwem i rozwojem przestrzennym. Kancelarie prawne specjalizujące się w tej dziedzinie – jak nasza – mogą odegrać istotną rolę w doprowadzeniu sprawy do skutecznego zakończenia, zarówno dla właściciela, jak i dla społeczności lokalnej.