W ostatnich latach obserwujemy wzrost liczby przypadków, w których banki decydują się na blokowanie rachunków bankowych klientów lub wypowiadanie umów rachunków bez szczegółowego uzasadnienia. Tego rodzaju działania najczęściej powołują się na ustawę z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1124 ze zm.), czyli tzw. ustawę AML. Problem pojawia się w momencie, gdy po zablokowaniu konta lub rozwiązaniu umowy bank nie zwraca zgromadzonych na rachunku środków, a klient pozostaje bez dostępu do własnych pieniędzy i bez jasnej informacji o przyczynach podjętych działań.

W tym artykule omówimy:

• kiedy bank ma prawo zablokować rachunek bankowy lub wypowiedzieć umowę,
• jakie prawa przysługują klientowi,
• jak skutecznie dochodzić zwrotu środków zatrzymanych przez bank.

1. Blokada rachunku bankowego – legalność, terminy, procedura

Ustawa AML w art. 86 przyznaje bankom i innym instytucjom obowiązanym określone narzędzia, które mają służyć zapobieganiu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jednym z nich jest możliwość czasowego zablokowania rachunku bankowego.

Zgodnie z przepisami:

• Bank może dokonać blokady, jeśli poweźmie uzasadnione podejrzenie, że środki zgromadzone na rachunku pochodzą z przestępstwa lub mogą służyć do jego popełnienia (art. 86 ust. 1 AML).
• Taka blokada może zostać zastosowana maksymalnie na 96 godzin, licząc od momentu poinformowania Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) (art. 86 ust. 5 AML).
• W tym czasie GIIF może przekazać sprawę do prokuratora, który może przedłużyć blokadę na okres do 6 miesięcy – ale tylko w drodze formalnej decyzji (art. 86 ust. 10 AML).

Jeśli po upływie 96 godzin nie zapadła decyzja prokuratora, dalsze przetrzymywanie środków jest nielegalne i stanowi naruszenie prawa.

2. Wypowiedzenie umowy rachunku – brak zastosowania środków bezpieczeństwa

Innym często stosowanym przez banki rozwiązaniem jest wypowiedzenie umowy rachunku bankowego, powołując się na niemożność zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego. To działanie również ma podstawę w ustawie AML – konkretnie w art. 41 ust. 1 pkt 4. Przepis ten wskazuje, że jeśli instytucja obowiązana nie jest w stanie zastosować jednego z tzw. środków bezpieczeństwa, powinna zakończyć relację z klientem.

Środki bezpieczeństwa finansowego, o których mowa w art. 34 ustawy AML, obejmują:

1. identyfikację klienta oraz weryfikację jego tożsamości;
2. ustalenie beneficjenta rzeczywistego (gdy ma to zastosowanie);
3. ocenę celu i charakteru relacji z klientem;
4. bieżące monitorowanie transakcji i ich zgodności z wiedzą o kliencie.

W praktyce oznacza to, że bank powinien zebrać odpowiednie dane i dokumenty, umożliwiające ocenę ryzyka i zgodność z AML. Jednak jeśli klient współpracuje – odpowiada na pytania, dostarcza wymagane informacje – twierdzenie banku, że „nie można zastosować środków bezpieczeństwa”, może być nieuzasadnione. Wypowiedzenie umowy w takiej sytuacji może stanowić nadużycie przepisu.

3. Bank zamknął konto – co z pieniędzmi?

Po rozwiązaniu umowy rachunku bankowego, klient ma pełne prawo do odbioru środków, które były na koncie w chwili jego zamknięcia. Obowiązek ten wynika z art. 50 ust. 1 Prawa bankowego (Dz.U. z 2024 r. poz. 1646), który stanowi, że:

„Posiadacz rachunku bankowego może dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym zgodnie z umową, a bank obowiązany jest do ich odpowiedniego zabezpieczenia”.

Zamknięcie rachunku nie oznacza, że bank może zatrzymać środki – ma obowiązek przekazać je klientowi, np. przelewem na inny rachunek lub w formie wypłaty gotówkowej. Jeśli tego nie zrobi, klient powinien wystąpić z wezwaniem do zapłaty, w którym wskaże numer rachunku do zwrotu środków oraz wyznaczy rozsądny termin (np. 7 dni).

4. Co możesz zrobić krok po kroku?

Etap 1: Wezwanie do zapłaty.
Wystosuj pisemne wezwanie do banku o zwrot środków. Powołaj się na konkretne przepisy (np. art. 86 AML lub art. 50 Prawa bankowego). Zażądaj wypłaty konkretnej kwoty na wskazany rachunek w terminie 7 dni.

Etap 2: Zgromadzenie dowodów.
Zabezpiecz historię korespondencji z bankiem (e-maile, rozmowy, potwierdzenia). Wydrukuj otrzymane pisma, decyzje, potwierdzenia złożonych dokumentów.

Etap 3: Skarga do Rzecznika Finansowego lub KNF.
Możesz złożyć skargę do Rzecznika Finansowego, który podejmie interwencję wobec banku. Alternatywnie możliwa jest skarga do Komisji Nadzoru Finansowego, która może zbadać, czy doszło do naruszenia przepisów AML.

Etap 4: Pozew cywilny.
Jeśli bank nadal odmawia wypłaty środków, możesz skierować sprawę do sądu z żądaniem zapłaty i ewentualnego odszkodowania.

5. Czy bank zawsze działa zgodnie z prawem?

Teoretycznie banki powinny działać zgodnie z procedurami i w interesie przeciwdziałania przestępczości finansowej. W praktyce jednak niekiedy powołują się na ustawę AML zbyt pochopnie, unikając transparentnego uzasadnienia swoich decyzji. Klient, który nie został poinformowany:

• dlaczego konto zostało zablokowane,
• jakie środki AML były niemożliwe do zastosowania,
• kiedy może odzyskać swoje pieniądze,

— znajduje się w sytuacji niepewności prawnej i finansowej.

W takiej sytuacji nie warto zwlekać. Działaj zdecydowanie, dokumentuj każdy kontakt z bankiem, korzystaj z pomocy prawnika, a w razie potrzeby — występuj na drogę sądową.