Zarówno przepisy krajowe, jak i międzynarodowe, takie jak art. 6 Europejskiej Konwencji o Wykonywaniu Praw Dziecka, podkreślają konieczność uwzględnienia interesów małoletniego przy podejmowaniu decyzji o wysłuchaniu. Konwencja stanowi, że sąd ma obowiązek zasięgnąć opinii dziecka pod warunkiem, że czynność ta nie będzie sprzeczna z jego dobrem. W praktyce oznacza to, że państwo powinno stworzyć warunki umożliwiające przeprowadzenie wysłuchania w sposób bezpieczny, przyjazny i wolny od nacisków. 

Rola sądu w wysłuchaniu

Obowiązkiem sądu jest przede wszystkim ochrona małoletniego i podejmowanie stanowczych działań wobec dorosłych naruszających jego dobro. I choć to właśnie dobro dziecka jest podstawowym kryterium oceny zasadności wysłuchania, to pojawia się ryzyko jego nadużywania. Odwoływanie się do tej przesłanki może prowadzić do nieuzasadnionych decyzji o odstąpieniu od wysłuchania. Warto podkreślić, że odmowa przeprowadzenia tej czynności powinna być możliwa wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach jasno wynikających z ustawy.

Sędzia ma obowiązek zadbać o to, aby wysłuchanie dziecka było przeprowadzone w sposób przyjazny, a równocześnie rzetelny.

Wysłuchanie a przesłuchanie

Wysłuchanie dziecka, uregulowane w art. 216¹ KPC, to istotny element postępowania sądowego, mający na celu bezpośrednie zapoznanie się sądu z opinią małoletniego. Wysłuchanie różni się od przesłuchania – nie jest formalnym środkiem dowodowym, lecz sposobem na uzyskanie od dziecka informacji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Wysłuchanie, choć nie stanowi środka dowodowego w rozumieniu prawa, odgrywa ważną rolę w ochronie dobra dziecka. Pozwala bowiem na uwzględnienie jego rozsądnych życzeń i potrzeb.

Wysłuchanie nie jest przesłuchaniem – przeprowadza się je zupełnie inaczej. 

Wysłuchanie odbywa się na posiedzeniu niejawnym. Jego przeprowadzenie jest obowiązkowe, chyba że w konkretnej sprawie okoliczności związane z dzieckiem, w tym przede wszystkim stan jego zdrowia i poziom dojrzałości, przemawiają za tym, że nie należy tej czynności przeprowadzać.

Co ważne, sąd, kierując się dobrem małoletniego dziecka, może uwzględnić jego zdanie przy wydawaniu orzeczenia, choć jego moc wiążąca zależy od okoliczności konkretnej sprawy. 

Jak wygląda wysłuchanie?

Wysłuchanie dziecka, zgodnie z art. 216¹ § 1 KPC, powinno odbywać się poza salą rozpraw, co podkreśla jego specyficzny i odformalizowany charakter. Spotkanie takie odbywa się zazwyczaj w obecności sędziego, bez stroju urzędowego, co ma na celu stworzenie bardziej przyjaznej atmosfery dla małoletniego. Kluczowe znaczenie dla skuteczności tej czynności ma nie tylko otoczenie, ale także postawa sędziego, jego osobowość i stosunek do instytucji wysłuchania.

Wysłuchanie a proces sądowy

Warto zauważyć, że choć wysłuchanie daje dziecku możliwość wypowiedzenia się w sprawach dotyczących jego przyszłości, to zdanie dziecka nie stanowi jedynego kryterium decyzyjnego.

Zgodnie z art. 216¹ § 2 KPC, sąd powinien uwzględnić zarówno zdanie dziecka, jak i jego rozsądne życzenia, jednak nie może to prowadzić do uznania woli dziecka za absolutnie decydującą. Decyzje sądu muszą być podejmowane z uwzględnieniem innych istotnych czynników.

W tym kontekście kluczowe staje się wyważenie trzech podstawowych elementów:

• interesu uprawnionego rodzica,
• interesu dziecka,
• prawa dziecka do samostanowienia.

W praktyce oznacza to, że choć dziecko ma prawo wyrazić swoje zdanie w sprawach dotyczących takich kwestii, jak: miejsce pobytu, kontakt z rodzicami czy wybór szkoły, to sąd, podejmując ostateczną decyzję, musi uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy.

Podsumowanie

Wysłuchanie małoletniego dziecka w postępowaniach sądowych jest niezwykle istotną instytucją, która wspiera ochronę jego interesów, zapewniając możliwość wyrażenia opinii w sprawach dotyczących jego przyszłości.

Choć instytucja ta nie ma charakteru dowodu, to pozwala sądowi na lepsze zrozumienie potrzeb i życzeń dziecka, co może mieć wpływ na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy.

Ważne jest, aby jej przeprowadzenie odbywało się w atmosferze zaufania, z poszanowaniem godności dziecka i jego dobra, przy zachowaniu wszystkich procedur gwarantujących bezpieczeństwo i komfort małoletniego.